Onconventionele kunst kleurt Rotterdam

1. ‘Hier huist Erasmus’ 

Erasmus door Hendrick de Keyser (1622)
Het oudste bronzen beeld van Nederland staat in Rotterdam! Beeldhouwer Hendrick de Keyser (1565 – 1621) ontwierp dit standbeeld van Desiderius Erasmus aan de hand van geschilderde portretten en tekeningen. Op die portretten zien we Erasmus vaak gekleed in een tabberd en op het hoofd de karakteristieke bonnet, al lezend en met een serieuze blik. Zo ook hier, in het Rotterdamse beeld van de humanist. Het werd in 1622 gegoten en geplaatst op de Grotemarkt. Nadat het beeld het bombardement op de stad overleefde, werd het van zijn sokkel gehaald en tijdens de oorlog verstopt in Museum Boijmans Van Beuningen. Nu is Erasmus weer ‘gewoon’ buiten te zien. 

 2. ‘Stap voor stap gegroeid’ 

Iedereen is dood behalve wij door Ben Zegers (2020)
Iedereen is dood behalve wij is de niet zo opbeurende titel van het kunstwerk dat in 2020 werd onthuld op de kruising van de Binnenrotte en Hoogstraat. Niet toevallig is dit precies op de plek waar Rotterdam ontstond. Kunstenaar Ben Zegers (1962) maakte twee gigantische aluminium voeten als markering voor deze plek. Waarom voeten? Ze verwijzen naar de voetstappen van de eerste Rotterdammers én naar de voetpositie van het danseresje van Edgar Degas, uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen. De beweeglijke uitstraling van deze kakkies past bij de dynamiek van de markt en stad. En die titel? Die bindt heden, verleden en toekomst op een bijzondere wijze samen, met de oproep er vooral samen en nú iets van de te maken.  

Over voeten gesproken: wandel een paar meter verder en bekijk kunstwerk Hoorn des overvloeds – van 11.000 vierkante meter groot –  op de binnengevel van de Rotterdamse Markthal en gemaakt door kunstenaars Arno Coenen en Iris Roskam in samenwerking met architectenbureau MVRDV.

3. ‘Opdat we nooit vergeten’ 

De verwoeste stad door Ossip Zadkine (1953)
De verwoeste stad reageert op één van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van de stad: het bombardement van 14 mei 1940. De Franse kunstenaar Ossip Zadkine (1888 – 1967) vertaalde dit in een ontredderde figuur, met een gat daar waar het hart zat: het verwoeste stadshart van Rotterdam. Het indrukwekkende vier meter hoge beeld en Rijksmonument verbeeldt de emotie die veel Rotterdammers waarschijnlijk voelden bij het zien van hun verwoeste Rotterdam na de oorlog. Het werd een van de bekendste oorlogsmonumenten in West-Europa en Zadkine’s levenswerk, met zijn kenmerkende expressie en kubistische vormen. Het herinnert ons blijvend aan iets dat we niet zullen en mogen vergeten. Niet voor niets wordt hier, op Plein 1940 aan de Leuvehaven, jaarlijks de verwoesting van Rotterdam herdacht.

4. ‘Wij houden koers’

De Boeg door Federico Carasso (1956)
Wanneer je vanaf de zuid- naar de noordkant van de stad fietst over de Erasmusbrug, zie je aan de Boompjes een 46 meter hoge aluminium boeg boven betonnen golven uittorenen. Dit is oorlogsmonument De Boeg, dat in 1956 werd onthuld. De Italiaanse maker Federico Carasso (1899 – 1969) ontpopte zich in Nederland – na zijn vlucht voor het bewind van Mussolini – als beeldhouwer. In opdracht van Stichting Herrijzend Rotterdam maakte hij dit beeld, zijn bekendste werk. Het herdenkt 3.500 opvarenden van de Nederlandse koopvaardijschepen die in de Tweede Wereldoorlog om het leven kwamen. In 1965 werd een acht meter hoge bronzen beeldengroep toegevoegd: een roerganger, drie zeelui en een verdronkene. ‘Zij hielden koers,’ staat op de tekst ernaast. 

5. ‘Ho ho ho, dit jaar geen cadeau’ 

Santa Claus door Paul McCarthy (2001)
Wie kent hem niet, het beeld Santa Claus door Paul McCarthy (1945) op het Eendrachtsplein in Rotterdam. Het toont een kerstman, met in zijn hand een kerstboom. Waarschijnlijk ken jij ‘m als ‘Kabouter Buttplug’, want zo staat ‘ie in Rotterdam vooral bekend. De aanschaf van het beeld deed in 2003 heel wat stof opwaaien, en dat is precies wat McCarthy graag doet: maatschappijkritiek met een knipoog. Deze XXL kerstman levert kritiek op de consumptiemaatschappij. Je kunt er niet voorbij lopen zonder mensen bij de kerstman ‘op schoot’ te zien zitten, om te poseren voor een foto. En zo werd deze aanklacht op de consumptiemaatschappij ongevraagd ook een symbool van de selfie cultuur.  

6. ‘Mens, maak je los’ 

Cascade door Atelier Van Lieshout (2010) 
Vreemde, vloeibare figuren druppelen uit de achttien grote, opeengestapelde olievaten aan de Coolsingel. Kunstwerk Cascade – ook wel ‘de druiper’ – is met zijn acht meter hoog niet te missen en werd gemaakt door Atelier van Lieshout in polyester, het favoriete materiaal van frontman Joep van Lieshout (1963). Met dit werk verwijst Van Lieshout naar zowel de Rotterdamse haven als de carrière wedloop waarin zovelen zich bevinden. Eenzelfde duistere wereldbeeld zie je terug in zijn langlopende kunstproject SlaveCity. Opschudden en de grenzen opzoeken, dat is wat Van Lieshout graag doet. Het resulteerde in spraakmakende ontwerpen én in de opening van zijn eigen woningbouw- en cultuurproject Brutus, mét Brutus Garden. De tuin is altijd gratis toegankelijk en sluit aan bij de visie van het Atelier: hier is kunst voor iedereen gratis en altijd beschikbaar, zoals zuurstof.  

7. ‘Samen gedenken, samen voorwaarts’ 

Clave door Alex da Silva (2013)
 In 2013 – precies 150 jaar na de officiële afschaffing van de slavernij in Nederland – werd Clave, het Slavernijmonument Rotterdam, op de Lloydkade in Rotterdam onthuld. In de achttiende eeuw stond de driehoekshandel tussen Rotterdam, Afrika en de Caraïben nog centraal op deze plek, waardoor duizenden Rotterdammers tegenwoordig een slavernijverleden met zich meedragen. Kunstenaar Alex da Silva (1974 – 2019) ontwierp een monument dat deze geschiedenis markeert, in de vorm van een stalen schip met daarop dansende figuren. Sommige figuren kijken naar het verleden, anderen kijken kettingvrij naar de toekomst. Zo symboliseert dit werk de verbinding tussen het gedeelde verleden én de gezamenlijke toekomst van alle Rotterdammers. Sinds de onthulling ervan, wordt bij het kunstwerk jaarlijks op 1 juli ‘Keti Koti’ gevierd: de herdenking van de afschaffing van de slavernij. 

8. ‘Kom binnen!’ 

L’Âge d’Or door Gavin Turk (2021)
De Britse kunstenaar Gavin Turk (1967) verheft het alledaagse graag tot kunst, zo ook met L’Âge d’Or. Het kunstwerk toont een ruim 3,5 meter hoge openstaande deur van groen en rood beschilderd brons. De deur staat open en verwelkomt – met terugwerkende kracht – de miljoenen reizigers en landverhuizers die via de Rotterdamse kades aankwamen of vertrokken. Het werk staat pal tegenover museum in wording FENIX, tevens eigenaar ervan. 

De plek kon niet passender: hier, aan de Wilhelminapier, vertrokken in de 19e en 20e eeuw miljoenen landverhuizers naar de andere kant van de wereld, een nieuw leven tegemoet. L’Âge d’Or verbeeldt met de altijd openstaande deur hun hoop, dromen en kansen. Een deur als symbolische overgang tussen twee werelden: een oude en een nieuwe. L’Âge d’Or is de zesde in een unieke serie van acht kunstwerken, waarbij alle deuren een andere kleur, vorm en handgreep hebben. 

9. ‘Ook vossen en vuilnis horen hier’ 

Bospoldervos door Florentijn Hofman (2020)
Sinds mei 2020 houdt een enorme vos de wacht in Bospolder-Tussendijken. Met zijn zestien meter lang en tien meter hoog is hij niet te missen, net als de grote plastic tas in zijn bek. Met dit markante werk toont kunstenaar Florentijn Hofman (1977) de relatie tussen stad en natuur. Alleen al de naam van de buurt – een samenstelling van bos, polder en dijken – getuigt daarvan. Het werk kwam tot stand in een periode met steeds meer aandacht voor het ‘binnendringen’ van de vos in de stad én de ban op plastic zakjes. Zo werd Bospoldervos een ode aan beide ontwikkelingen: meer natuur en minder dwarrelende tasjes in de stad. Het werk is met zijn humor en afmetingen typisch voor Hofman.  

10. ‘De V is van…’  (Vrijheid? Verbinding? Vastzitten?) 

Parabola Blues door Madeleine Berkheimer (2021)
Ooit liepen er gevangenen over de trappen die nu de basis zijn van kunstwerk Parabola Blues van Madeleine Berkhemer (1973-2019). De twee trappen vormen samen een V op een betonnen sokkel, de gouden draden ertussen verbeelden de verbinding tussen het heden en verleden van de plek. Zoals de trappen zelf, transformeerde ook de locatie ervan: de voormalige gevangenis aan de Noordsingel werd wooncomplex Tuin van Noord. Na een oproep aan kunstenaars om iets voor deze plek te ontwerpen, kwam de schets van Berkheimer als winnaar uit de bus. Het werd na haar dood ontwikkeld en onthuld. 

11. ‘Knip af, die vlecht!’

De vlecht door Kalliopi Lemos (2021)
Tijdens een wandeling langs de Westersingel doemt opeens een vlecht op. Een rechtopstaande, bruine vlecht van meer dan zes meter hoog. Deze stalen sculptuur werd gemaakt door beeldhouwer Kalliopi Lemos (1951), die bekend staat om haar grootschalige openbare installaties, en is onderdeel van de beeldenserie Tools of Endearment. De afgeknipte vlecht verbeeldt zowel verandering als bevrijding en een gebaar van vrouwelijke ongehoorzaamheid. Op 8 maart 2021 werd het beeld, tijdens Internationale Vrouwendag, onthuld. CBK Rotterdam lanceerde samen met Art Index gelijktijdig de DIY Vrouwenkunstwandeling, langs kunstwerken gemaakt door vrouwen. Download ‘m hier!  

Met een gids op pad of zelf op ontdekkingstocht?

Hoe ontdek je Rotterdams’ buitenkunst? Op je eigen tempo en met een coffee to go? Pak er dan deze uitgebreide wandelroute met plattegrond bij, die je langs 65 werken leidt. Je kunt ‘m ook afhalen bij Rotterdam Tourist Information. Met de Rotterdam Routes app heb je talloze verschillende en verrassende wandelingen bij de hand. En ook het CBK – verantwoordelijk voor de beelden in de Rotterdamse buitenruimte – maakte een mooi overzicht. Wil je veel zien, ontdekken en leren zonder daar zelf al te veel moeite voor te doen? Laat je dan op sleeptouw nemen door een gids die je alles over de Rotterdamse buitenkunst vertelt, en meer.